Bệnh đa xơ cứng là gì?
Bệnh đa xơ cứng (Multiple Sclerosis, MS) là một căn bệnh thần kinh mạn tính ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương (central nervous system, CNS), bao gồm não bộ, tủy sống và dây thần kinh thị giác. Bệnh MS được cho là do chứng rối loạn trung gian miễn dịch gây ra, trong đó hệ miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm mô khỏe mạnh trong CNS.
Gần 1 triệu người trên toàn quốc và hơn 2.3 triệu người trên toàn thế giới đang sống chung với bệnh MS được chẩn đoán. Bệnh này có thể ảnh hưởng tới bất kỳ ai ở bất kỳ độ tuổi nào, nhưng các nhà nghiên cứu đã quan sát các mô hình sau:
- Có nhiều khả năng khởi phát ở độ tuổi từ 20 đến 50.
- Phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh MS cao gấp ba lần so với nam giới.
- Bệnh này phổ biến hơn ở những khu vực có khí hậu ôn hòa và ở những người gốc Bắc Âu, mặc dù bệnh có thể ảnh hưởng đến mọi sắc tộc.
Bệnh MS không phải là bệnh truyền nhiễm. Bệnh không lan truyền trực tiếp, nhưng có các yếu tố di truyền và môi trường có thể làm cho một số người dễ mắc bệnh hơn.
Không thể dự đoán trước diễn biến bệnh MS. Biểu hiện của bệnh có thể rất khác nhau, từ loại triệu chứng đến mức độ nghiêm trọng và tiến triển của bệnh, cũng như biểu hiện khác biệt theo thời gian.
Điều gì xảy ra khi quý vị mắc bệnh MS?
Bệnh MS ảnh hưởng đến liên kết giữa não bộ và tủy sống với phần còn lại của cơ thể. Ví dụ: khi một cơ thể khỏe mạnh gặp cảm giác – chạm vào vật nóng – các dây thần kinh sẽ gửi tín hiệu đến não bộ cùng với thông tin này. Bộ não đánh giá thông tin và truyền đạt trở lại dây thần kinh về cách cơ thể chúng ta nên phản ứng với kích thích đó. Một người mắc bệnh MS có thể không có đủ cảm giác này do tổn thương CNS.
Khi mắc bệnh MS, hệ miễn dịch sẽ gây viêm và làm tổn thương myelin của CNS – mô có vai trò ngăn cách cho các dây thần kinh trong não và tủy sống. Bệnh này cũng làm tổn thương các dây thần kinh cũng như các tế bào tạo ra myelin.
Việc gây tổn thương myelin hoặc dây thần kinh sẽ làm thay đổi các xung thần kinh – phần mà cơ thể và não bộ sử dụng để truyền đạt. Myelin và dây thần kinh bị tổn thương có thể làm thay đổi cách thông điệp được gửi đi và nhận được trong toàn bộ hệ thần kinh.
Tổn thương này gây ra mô sẹo, tên căn bệnh đã được đặt vì lý do này – nhiều vùng sẹo hay đa xơ cứng.
Tùy thuộc vào vị trí viêm, những tắc nghẽn này có thể gây ra một số triệu chứng mắc bệnh MS, bao gồm mờ mắt, mất thăng bằng, phối hợp kém, nói lắp, run, tê bì và cực kỳ mệt mỏi. Những người mắc bệnh MS có thể gặp một số, tất cả hoặc không có triệu chứng này – các triệu chứng khác nhau ở mỗi người.
Có những triệu chứng gì?
Các triệu chứng thường gặp bao gồm:
- Mệt mỏi: Mệt mỏi ở mức độ nhẹ đến nặng có thể làm quý vị khó hoạt động ở nhà hoặc nơi làm việc. 80% số người gặp triệu chứng này và đây có thể là triệu chứng nổi bật nhất và cũng có những người có ít triệu chứng hơn.
- Các vấn đề về thị lực: Thay đổi thị lực thường là một trong các triệu chứng đầu tiên của bệnh MS. Thường gặp các chứng rối loạn thị giác vì dây thần kinh thị giác bị viêm. Mờ mắt và loá mắt là những triệu chứng thường gặp.
- Suy nhược: Do tổn thương dây thần kinh và các cơ không được sử dụng.
- Co cứng: Cứng và co thắt cơ không tự chủ.
- Chuyển động: Khó kiểm soát sức mạnh và độ chính xác của các chuyển động, gây khó khăn cho việc cầm nắm đồ vật; có thể suy giảm khả năng thăng bằng và phối hợp (còn gọi là mất điều hòa).
- Cảm giác: Tê bì, ngứa ran và nhạy cảm với nhiệt độ.
- Đau và ngứa.
- Chóng mặt: Gặp cảm giác lâng lâng, loạng choạng hoặc mất thăng bằng.
- Các vấn đề về đại và tiểu tiện: Kiểm soát tiểu tiện, nhiễm trùng đường tiết niệu và táo bón.
- Vấn đề về tình dục: Có thể do tổn thương thần kinh, mệt mỏi, co cứng hoặc do yếu tố tâm lý.
- Thay đổi nhận thức: Có thể ảnh hưởng đến khả năng nhận biết và xử lý thông tin, giải quyết vấn đề, tổ chức và độ tập trung.
- Trầm cảm lâm sàng: Một trong những triệu chứng thường gặp nhất của bệnh MS.
- Thay đổi tâm trạng: Tính khí thất thường, cáu kỉnh, cười hoặc khóc không kiểm soát được.
- Đi lại (dáng đi): Do ảnh hưởng kết hợp của các triệu chứng khác, như suy nhược, co cứng, các vấn đề về thăng bằng, mệt mỏi.
Bệnh MS được chẩn đoán như thế nào?
Hiện không có xét nghiệm đơn lẻ nào có thể xác định rõ ràng bệnh MS. Chẩn đoán bệnh MS bao gồm việc xem xét kỹ lưỡng bệnh sử, thăm khám thần kinh và các xét nghiệm như xét nghiệm máu, phân tích chất dịch tủy sống và Chụp Cộng Hưởng Từ (Magnetic Resonance Imaging, MRI). MRI hỗ trợ chẩn đoán bằng cách chụp ảnh não bộ hoặc tủy sống để hiển thị các khu vực bị viêm và có sẹo điển hình của bệnh MS. Cũng phải loại trừ các chẩn đoán thay thế.
Việc chẩn đoán bệnh MS có thể rất khó khăn và thường mất nhiều thời gian, do đó tốt nhất nên đặt lịch hẹn với bác sĩ chăm sóc chính càng sớm càng tốt. Sau khi được chẩn đoán, quá trình kiểm soát bệnh có thể được bắt đầu, bao gồm biện pháp điều trị có thể làm chậm tiến triển của bệnh.
Tiên lượng là gì?
Mặc dù chưa xác định được cách điều trị bệnh MS, nhưng đây không phải là bệnh gây tử vong và những người được chẩn đoán mắc bệnh MS có tuổi thọ tương đương với những người bình thường.
Theo Viện Rối Loạn Thần Kinh và Đột Quỵ Quốc Gia, đại đa số những người mắc bệnh MS đều bị ảnh hưởng ở mức nhẹ. Tuy nhiên, trong trường hợp xấu nhất, bệnh MS có thể khiến người mắc bệnh không thể viết, nói hoặc đi lại.
Thường khó dự đoán diễn biến của bệnh MS vì nó rất khác nhau ở từng người. Các nghiên cứu hiện tại tập trung vào việc xác định các chỉ báo chính xác hơn về diễn biến của bệnh.
Kiểm soát bệnh là việc quan trọng. Bao gồm việc kiểm soát các đợt tái phát, các triệu chứng, liệu pháp y tế, vật lý trị liệu, thuốc thay thế và các phương pháp điều trị khác.
Có các loại bệnh MS nào khác?
Có bốn loại bệnh MS khác nhau được phân loại dựa trên các biểu hiện lâm sàng. Tuy không có hai ca bệnh MS hoàn toàn giống nhau, nhưng các bác sĩ lâm sàng thường phân nhóm biểu hiện lâm sàng thành các loại sau:
- Quá trình tái phát-giảm: Các triệu chứng tái phát có hoặc không được kết hợp với sự giảm chức năng.
- Quá trình dần dần tiến triển: Các triệu chứng tăng dần theo thời gian, không có sự giảm chức năng.
- Quá trình nguyên phát-progressive: Các triệu chứng tăng dần theo thời gian, có sự giảm chức năng rõ rệt.
- Quá trình huỷ hoại: Các triệu chứng nghiêm trọng và giai đoạn cuối, gây ra sự hủy hoại chất lượng sống của bệnh nhân.
Bệnh MS được điều trị như thế nào?
Nhiều nghiên cứu đang được tiến hành để tìm ra các biện pháp điều trị bệnh MS mới. Vì không có “cách chữa lành” nên phương pháp điều trị chủ yếu tập trung vào việc làm thuyên giảm hoặc dừng tái phát các đợt bệnh. Phương pháp điều trị tập trung vào:
- Giúp làm thuyên giảm các triệu chứng.
- Kéo dài thời gian thuyên giảm để hạn chế các cơn bùng phát có thể xảy ra.
- Thay đổi diễn biến của bệnh để làm chậm quá trình tiến triển.
- Cung cấp các loại thuốc làm giảm các triệu chứng.
Nghiên cứu lâm sàng cho thấy các loại thuốc có thể có tác động mạnh nhất nếu chúng được dùng ngay sau khi chẩn đoán mắc bệnh. Việc ổn định các triệu chứng của bệnh nhân cũng như chụp MRI không cho thấy chứng viêm hiện hoạt trong CNS là những dấu hiệu của việc trị liệu hiệu quả.
Các loại thuốc được sử dụng để điều trị bệnh MS và các triệu chứng của bệnh đã được phê duyệt bởi Cơ Quan Quản Lý Thực Phẩm và Dược Phẩm (Food and Drug Administration, FDA). Tuy nhiên, hiệu quả của thuốc có thể khác nhau ở mỗi người. Ngoài ra, các loại thuốc có thể gây ra tác dụng phụ, nên việc lựa chọn chương trình can thiệp y tế phù hợp cần cân nhắc kỹ.
Các loại thuốc mà bác sĩ có thể kê đơn để giúp cải thiện thời gian phục hồi sau khi tái phát là corticosteroid. Tuy nhiên, hiệu quả của thuốc có thể khác nhau ở mỗi người. Cần cân nhắc tác dụng phụ đã được ghi nhận và không sử dụng corticosteroid lâu dài.
Ngoài việc sử dụng thuốc, còn có một số phương pháp điều trị khác như chương trình quản lý ống thông, vật lý trị liệu hoặc phục hồi chức năng, tập luyện tăng cường sức khỏe và thuật toán bổ sung và thay thế (Complementary and alternative medicine, CAM). Tuy nhiên, cần lưu ý rằng mỗi người mắc bệnh sẽ có các triệu chứng và phản ứng riêng, nên việc tìm ra phương pháp điều trị phù hợp cần được thảo luận với bác sĩ chuyên môn.